Pawłowice
Dworek rodziny
Rusieckich w Pawłowicach
Najstarsze informacje o Pawłowicach pochodzą z XV wieku, a dokładnie z lat 1428 – 1439. Mowa jest w nich o istnieniu tu drewnianego kościoła, choć prawdopodobnie pierwszą parafię erygowano z części parafii kampinoskiej już w XIII wieku. Do rozwoju parafii przyczynił się Stanisław Pawłowski herbu Pierzchała (ok.1390 – 1439), pochodzący z Pawłowic lub Gnatowic. Był synem podsędka sochaczewskiego Mroczka z Gnatowic i Paprotni oraz Anny. Rodzinną parafię w Pawłowicach Stanisław Pawłowski objął przed 1414 rokiem. W 1425 roku został biskupem płockim. Jako administrator diecezji przyczynił się do utworzenia nowych parafii. Jego brat Abraham z Gnatowic, stolnik sochaczewski, nabył w 1435 roku Szymanów od księcia Ziemowita V. Kiedy stary drewniany kościół popadał w ruinę, w 1598 roku wzniesiono na tym samym miejscu nową drewnianą świątynię. Znajdowała się tu także kaplica Bieniewskich, nowych właścicieli Pawłowic. Do Pawłowic należały m.in. Seroki i Maszna. Po rodzinie Pawłowskich i Bieniewskich kolejnymi właścicielami okolicznych dóbr byli m.in. Seroccy, Paskowscy, Lisieccy, Prussowie i Holewowie. Parafia należała wtedy, tak jak i dziś, do dekanatu błońskiego. Kolejny kościół wzniósł ok. połowy XVIII wieku Walenty Łuszczewski, właściciel Pawłowic. Obecny kościół murowany pochodzi z lat 1802 – 1805. Jego fundatorem był Józef Rusiecki, właściciel Pawłowic. Kościół wzniesiono na planie prostokąta. Elewacja nawiązuje do awangardowego nurtu klasycyzmu. Na uwagę zasługuje ołtarz główny klasycystyczny z 1810 roku, z późnogotyckim krucyfiksem z I połowy XVI wieku. W Pawłowicach znajduje się też namalowany w 1905 roku przez Józefa Chełmońskiego obraz “Męczeństwo św. Bartłomieja”, patrona parafii. Na miejscowym cmentarzu spoczywa ojciec znanego malarza, Józef Adam Chełmoński. Tu pochowani są również pierwsi franciszkańscy zakonnicy z Niepokalanowa oraz żołnierze polegli w obronie ojczyzny w okresie II wojny światowej. Pod koniec XIX wieku przy kościele w Pawłowicach powstała szkoła parafialna, przeniesiona później do Serok. W 1875 roku dobra Pawłowice składały się z folwarków: Pawłowice Dolne, Pawłowice Górne, Krubice oraz wsi Prusy, Maszna, Pawłowice, Krubice i Izbiska. Pałac w Pawłowicach został wzniesiony w końcu XIX wieku dla rodziny Rusieckich herbu Radwan. Na krótko stał on się własnością Kirsteinów, a od 1869 roku Karoliny Bromirskiej. W 1874 roku pałac przeszedł na własność Władysława Tomickiego, dziedzica dóbr Kożuszki i Andrzeja Brzezińskiego. Od 1881 roku jedynym właścicielem Pawłowic stał się Andrzej Brzeziński, znany warszawski adwokat. Był gorącym patriotą; po upadku Powstania Styczniowego wycofał się z zawodu prawniczego na znak protestu przeciwko wprowadzeniu w sądownictwie języka rosyjskiego. Kolejnym właścicielem Pawłowic był syn Andrzeja Brzezińskiego, Jan, znany warszawski lekarz. Interesował się sztuką, pisał recenzje sztuk teatralnych. W Pawłowicach odwiedzali go znani malarze, m.in. Julian Fałat, Jacek Malczewski i Leon Wyczółkowski. W Pawłowicach bywał Henryk Sienkiewicz, miłośnik polowań. W czasie jednego z nich 14 listopada 1911 roku został lekko raniony śrutem przez innego myśliwego. W 1903 roku Brzeziński powrócił do Warszawy, gdzie zmarł w 1913 roku. W czasie I wojny światowej 21 października 1914 roku do Pawłowic wkroczyło wojsko rosyjskie, aby wyprzeć stąd Niemców. W wyniku walk bardzo ucierpiał kościół: częściowo zawalił się dach, a ściany zostały podziurawione armatnimi kulami. Kilka miesięcy później w Pawłowicach wybuchła epidemia cholery, w wyniku której zmarły 123 osoby, a w następstwie kolejnych chorób następne 130 osób. W lipcu 1915 roku spalona została część czworaków w Pawłowicach, Serok i wieś Granice. W 1917 roku parafia Pawłowice liczyła 2947 osób. Proboszcz ks. Józef Wierzejski odnowił gruntownie kościół i dobudował drugą część plebanii. Okres II wojny światowej parafia Pawłowice przeżyła bez większych strat materialnych. Po wojnie, w 1952 roku doprowadzono do wsi prąd. Dla pracowników miejscowej Stacji Hodowli Roślin Ogrodniczych wybudowano osiedle mieszkaniowe. We wsi funkcjonowała też Ochotnicza Straż Pożarna. W późnoklasycystycznym, piętrowym pałacu z końca XIX wieku, w latach 70 – tych ubiegłego wieku mieściła się szkoła. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych. Administracyjnie Pawłowice w XIX wieku należały do gminy Seroki, do 1954 roku do gminy Szymanów, w latach 1954 – 1959 do gromady Krubice, w latach 1960 – 1972 do gromady Teresin, od 1973 do gminy Teresin. Obecnie Pawłowice liczą 835 mieszkańców.